Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, Σύμβουλος της Οικογένειας
Εκκλησιαστικό Κέντρο Νεότητος «Νέοι Ορίζοντες»
Αίγιο, 23 Ιανουαρίου 2011
Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, Σύμβουλος της Οικογένειας
_____Σήμερα, αφού δούμε σύντομα τη ζωή και το έργο του Αγίου Κοσμά, θα επικεντρωθούμε στη συμβολή του και στις συμβουλές του για την ελληνική οικογένεια, το κύτταρο της κοινωνίας μας.
_____Ο Κοσμάς ο Αιτωλός, με το κοσμικό όνομα Κώνστας, ήταν παιδί ευσεβών γονέων, οι οποίοι από την Ήπειρο κατέφυγαν στην περιοχή του Αποκούρου, της Αιτωλοακαρνανίας, καταδιωκόμενοι από τους Τούρκους. Ο πατέρας του «ήταν υφαντής και με το επάγγελμά του και τη φρονιμάδα του συντηρούσε τη φαμελιά του». Ο Κώνστας γεννήθηκε το 1714 στο μικρό χωριό, έξω από το Θέρμο, το Μεγαδένδρο.. Σε κάποιο από τα πολλά μοναστήρια της περιοχής ο Κώνστας έμαθε τα πρώτα γράμματα, κοντά σε κληρικούς δασκάλους, που περιορίζονταν στην ανάγνωση, στη γραφή, στη λίγη αριθμητική, στην απομνημόνευση προσευχών και εκκλησιαστικών ύμνων. Αφού πέρασε από σημαντικές Σχολές της εποχής, κατέληξε το 1749 στο Άγιο Όρος, όπου ιδρύεται η περίφημη Αθωνιάδα Ακαδημία και ο Κώνστας πηγαίνει εκεί για να συμπληρώσει τις σπουδές του, σε ηλικία 39 ετών. Εκεί είχε δασκάλους τον Παναγιώτη Παλαμά, τον Νικόλαο Τζαρτζούλη, τον Ευγένιο Βούλγαρη. Με τη διάλυση της Αθωνιάδας πήγε στην ιερά Μονή Φιλοθέου, όπου έγινε μοναχός και κατόπιν χειροτονείται ιερέας, και παίρνει το όνομα Κοσμάς με το οποίο τον γνώρισε ο ελληνοχριστιανικός κόσμος.
_____Στο Όρος, ο Κοσμάς προσεύχεται και συλλογίζεται. Ανοίγοντας την Αγία Γραφή στάθηκε στο λόγο του Αποστόλου Παύλου• «μηδείς το εαυτού ζητείτω, αλλά το του ετέρου έκαστος» (Α΄ Κορ. ί, 24), δηλ. ας μη ζητάει κάποιος μόνον το συμφέρον το δικό του, αλλά και το συμφέρον του αδελφού του». Έτσι ο Κοσμάς παίρνει την μεγάλη απόφαση να γίνει ιεραπόστολος, ό,τι απόχτησε να το προσφέρει ολόψυχα στην κατακαημένη Ρωμιοσύνη.. Η συνείδηση του χρέους έναντι των συνανθρώπων - συμπατριωτών του τον παρακινεί να δραστηριοποιηθεί, ενεργοποιώντας τις ικανότητες και δυνατότητές του για να αντιμετωπισθεί η θρησκευτική, ηθική, εθνική, κοινωνική και παιδευτική κατάσταση του υπόδουλου λαού. Και «με το σακκούλι και το δεκανίκι, με το ράσο του καλόγηρου, πήρε το στρατί, σκορπώντας, την αγάπη του, την πίστη του και την αλήθεια του στο εξουθενωμένο Γένος, περιοδεύοντας χρόνους και χρόνους...».
_____Ο Άγιος Κοσμάς κήρυξε σε 30 επαρχίες υπό δυσμενείς και σκληρές συνθήκες, στη Μακεδονία, Θεσσαλία, Αιτωλία, Ακαρνανία, Ευρυτανία, Άρτα, Πρέβεζα, πέρασε στη Λευκάδα, στην Κεφαλληνία, στη Ζάκυνθο, στην Κέρκυρα, στην Ήπειρο και ιδιαίτερα στη Β. Ήπειρο, όπου και έριξε όλο το βάρος της δράσης του. Εκεί, στο Κολικόντασι της Β. Ηπείρου σφράγισε το έργο του και τη ζωή του με το μαρτυρικό του θάνατο, στις 24 Αυγούστου του 1779.
Η οικογένεια και ο Άγιος Κοσμάς
_____Η οικογένεια είναι «το πρωτόπλασμα κάθε κοινωνικού οργανισμού. Μέσα σ’ αυτή αναπτύσσεται το πιο ιερό και το πιο άγιο, το πιο βαθύ μυστήριο, το θαύμα της δημιουργίας. Λαός και έθνος κρατιούνται και αναπτύσσονται από τις γεννήτριες δυνάμεις της οικογένειας, που είναι το πιο ζωντανό και το πιο φυσικό κέντρο της αγωγής». Ο Πατροκοσμάς γνωρίζοντας το σημαντικό ρόλο που παίζει η Οικογένεια στην κοινωνικοποίηση του παιδιού και πιστεύοντας στο ρόλο της για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας ελεύθερων και σωστά σκεπτομένων ανθρώπων, μιλάει με σεβασμό για τους ρόλους των μελών της. Κηρύττει την ιδιαίτερη αποστολή των φύλων στο κοινωνικό σώμα.. Τα παιδιά μεγαλώνοντας σε μια οικογένεια που υπάρχει αμοιβαίος σεβασμός ανάμεσα στους γονείς, διδάσκονται σωστά το ρόλο του άνδρα και της γυναίκας, του πατέρα και της μάνας μέσα στην οικογένεια και την κοινωνία.
_____Μιλάει ο Άγιος στις Διδαχές του για τη δημιουργία του πρώτου ανθρώπινου ζεύγους, του Αδάμ και της Εύας, θέτοντας έτσι τις ρίζες, την αρχή του ανθρωπίνου γένους, που είναι η οικογένεια. Μετά την παρακοή του πρώτου ζεύγους των ανθρώπων στον Παράδεισο, ο Θεός θεωρεί το ίδιο υπεύθυνους και τους δύο. Άνδρας και γυναίκα μπρος στο Θεό είναι ίσοι, έχουν ψυχή αθάνατη και θα δώσουν μια μέρα λόγο για τις πράξεις τους το ίδιο, ανεξάρτητα του φύλου τους. Εξυμνεί ο Πατροκοσμάς τις αρετές της γυναίκας και υποστηρίζει την ισότητα των δύο φύλων, τονίζει ότι η γυναίκα μετέχει των ιδίων δωρεών του Θεού με τον άνδρα, της δίνει τη θέση που της πρέπει, δίπλα στον άνδρα.
_____Ο Άγιος Κοσμάς είναι ο πρώτος στην ιστορία του νεώτερου Ελληνισμού, που μίλησε για τα δικαιώματα της γυναίκας, ζήτησε τη χειραφέτησή της και την κήρυξε τολμηρά στους ορεσίβιους της Ηπείρου και Αλβανίας, αν και αυτή του η στάση τον έφερε σε σύγκρουση με τις επικρατούσες ιδέες και συνήθειες της τότε ανδροκρατούμενης κοινωνίας, σε μια εποχή που η γυναίκα δεν είχε καμιά κοινωνική υπόσταση, η θέση της ήταν πολύ υποτιμητική, περνούσε ως κατώτερο ον, ως κάτι που έπρεπε να δουλεύει για τον άνδρα, χωρίς θέληση και γνώμη, κυριολεκτικά σκλάβα του συζύγου της. Εκτεθειμένη σε όλους τους κινδύνους, απροστάτευτη από κάθε πλευρά, είχε μόνο υποχρεώσεις και κανένα δικαίωμα. Η Ελληνίδα της σκλαβιάς, «γεωργούσα την γην και παν άλλο βαρύ έργον μετερχομένη ως δούλη», γράφει ο Π. Αραβαντινός, αποτελούσε αντικείμενο της πιο απάνθρωπης ηθικής καταπίεσης και κοινωνικής εκμετάλλευσης.
Ο Άγιος ελέγχει τον άνδρα και τον θεωρεί υπεύθυνο για την επικρατούσα κατάσταση της κατωτερότητας της γυναίκας:
• «Εδώ πώς τες έχετε τες γυναίκες;
• Δια κατώτερες.
• Ανίσως, αδελφοί μου, και θέλετε να είστενε καλύτεροι οι άνδρες από τας γυναίκας, πρέπει να κάνετε και έργα καλύτερα από εκείνες. Ειδέ και οι γυναίκες κάνουνε καλύτερα και πηγαίνουν εις τον Παράδεισον και εμείς πηγαίνομεν εις την Κόλασιν, τι μας ωφελάει οπού είμεσθεν άνδρες και κάνομεν χειρότερα; Κάλλιον να μην ήμαστε».
_____Οι στραβές αντιλήψεις που είχαν οι αμόρφωτοι ραγιάδες για την κατωτερότητα της γυναίκας, οι οποίες συχνά διατάραζαν την οικογενειακή γαλήνη και αρμονία, καυτηριάστηκαν από τον Πατροκοσμά: «Πρέπει και εσύ, ω άνδρα αδελφέ μου, να μην μεταχειρίζεσαι την γυναίκα σου ωσάν σκλάβα, διατί πλάσμα του Θεού είναι και εκείνη καθώς είσαι και εσύ, τόσον εσταυρώθηκεν ο Θεός δια εσένα, ωσάν και δια εκείνην, πατέρα λέγεις και εσύ τον Θεόν, πατέρα τον λέγει και εκείνη, έχετε ένα βάπτισμα, μίαν πίστιν, τα Άχραντα Μυστήρια οπού κοινωνείς και εσύ κοινωνεί και εκείνη. Δεν την έχει ο Θεός την γυναίκα κατωτέραν από εσένα, δια τούτο την έκαμε από την μέσην του ανδρός, δια να είναι ο άνδρας ωσάν βασιλεύς και η γυναίκα ωσάν βεζύρης, ήτοι ο άνδρας ωσάν η κεφαλή και η γυναίκα ωσάν το σώμα. Δια τούτο δεν την έκαμε την γυναίκα από το κεφάλι δια να μην καταφρονά τον άνδρα, ομοίως πάλιν δεν την έκαμε από τα ποδάρια δια να μην καταφρονά ο άνδρας την γυναίκα, aλλά την έκαμε από την πλευράν, ήγουν από την μέσην, δια να την έχη σύντροφόν του, και της εμφύσησε και ιδίαν ψυχήν, ωσάν και του ανδρός».
Ο γάμος
_____Χαρακτηριστική και ενδιαφέρουσα η Διδαχή του Αγίου για το γάμο. Μιλάει πρώτα για τον αρραβώνα και τη σημασία του, για το πώς πρέπει να γίνει η προετοιμασία για το Μυστήριο, στη συνέχεια για την ιερότητα του γάμου και την ελεύθερη συγκατάθεση και των δύο μελλόντων συζύγων. Ο Άγιος, έδινε τη δυνατότητα στη γυναίκα να έχει γνώμη και να την εκφράζει και μάλιστα στην πιο μεγάλη στιγμή της ζωής της, την ώρα του γάμου, αποφεύγοντας έτσι να γίνεται αντικείμενο αγοραπωλησίας ή ηδονής:
«Εγεννήθη ο Κύριος, αδελφοί μου, από γυναίκα δια να ευλογήση την γυναίκα, επειδή και η γυναίκα έλαβε πρώτον την κατάραν εις τον Παράδεισον, η γυναίκα εγκρέμνισε τον κόσμον και τον επήγε εις την Κόλασιν, πάλι η γυναίκα εγέννησε τον Χριστόν και έλαβε την ευλογίαν. Εγεννήθη ο Κύριος από αρραβωνιασμένην, δια να ευλογήση τον γάμον, επειδή και η αρραβώνα είναι αρχή του γάμου, δια να δείξη και εσένα παράδειγμα πως το δακτυλίδι οπού πρώτον δίνει ο άνδρας εις την γυναίκα πρέπει να είναι μαλαματένιο και να το βάλη εις το δάκτυλόν της η γυναίκα καθαρή ωσάν ετούτο το μάλαμα. Ετότες να το δεχθής και ναν το βάλης εις το δάκτυλόν σου και να προτιμήσης να χάσης την ζωήν σου και το κεφάλι σου παρά να καταπατήσης την τιμήν του ανδρός σου. Ομοίως στέλνεις και εσύ η γυναίκα εις τον άνδρα σου ένα δακτυλίδι ασημένιο ναν τον διδάξης και αυτόν. Του φανερώνεις με το δακτυλίδι και λέγεις, πως ανίσως εσύ ο άνδρας και είσαι στέρεος ωσάν το ασήμι, ετότες να το δεχθής και να το βάλης εις το δάκτυλόν σου και να βάνης την ζωήν σου και το κεφάλι σου δια την γυναίκα σου. Αυτό φανερώνει η αρραβώνα του γάμου.
Άκουσε παιδί μου, όταν θέλης να υπανδρευθής να ζητήσης, πρώτον, γυναίκα να μην είναι από την συγγένειά σου, οπού το εμποδίζει ο Νόμος της Εκκλησίας, δεύτερον, να έχη τον φόβον του Θεού εις την ψυχήν της και τρίτον, να είναι στολισμένη με την εντροπήν. Επήρες γυναίκα πτωχή; Επήρες σκλάβα. Επήρες γυναίκα πλούσια; Έγινες εσύ σκλάβος, επήρες ραβδί της κεφαλής σου.
Πρώτον να εξομολογάστε και να στεφανώνεστε εις την εκκλησίαν».
_____Ο Άγιος Κοσμάς στη συνέχεια αναφέρεται στο πώς πρέπει να γίνεται ο γάμος, πώς πρέπει να προηγείται η Θεία Λειτουργία, και ο ιερέας πρέπει να ρωτάει πριν το Μυστήριο και τον άνδρα και τη γυναίκα αν συμφωνούν. Νομίζει κανείς πως ακούει κάποιο σημερινό απόστολο της γυναικείας χειραφετήσεως, συγχρόνως και ένα βαθύ γνώστη και ψυχολόγο της λαϊκής ψυχής. Ο λόγος του δεν ήταν από καθέδρας, δεν είχε γενικό χαρακτήρα, ήταν λόγος θεραπευτικός και διαγνώσεως των προβλημάτων των υποδούλων. Το κοινωνικό ενδιαφέρον και η προστασία της γυναίκας επεκτεινόταν ακόμη και στην προίκα. Καταδίκαζε την προικοθηρία, ως τη χειρότερη μορφή εμπορίου.
Συμβουλές στα ανδρόγυνα
_____Οι καλές σχέσεις του ανδρογύνου επηρεάζουν την κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών και τους εξασφαλίζουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για τα ιδανικά πρότυπα ζωής και συμπεριφοράς. Στο σπίτι πρέπει να επικρατεί η αγάπη, η στοργή, η ηρεμία, που θα εξασφαλίσουν στο παιδί το κατάλληλο περιβάλλον, για να αναπτυχθεί κανονικά. Η στάση του μεγάλου Διδάχου και Παιδαγωγού είναι απίστευτη και επαναστατική για έναν κληρικό. Η οικογένεια της ‘‘καθ’ ημάς Ανατολής’’ είναι ιερός θεσμός, το θεμέλιο της κοινωνίας και η συνέχεια της παραδόσεως του λαού μας.
_____Κατά τον Άγιο Κοσμά, η ευτυχία της οικογενειακής ζωής είναι αποτέλεσμα αρμονικής επικοινωνίας και συνεργασίας των δύο συζύγων. Η επικοινωνία αυτή βασίζεται στην επιείκεια και στην αμοιβαία υποχώρηση: «Οι άνδρες όσον ημπορείτε να έχετε την αγάπην με τες γυναίκες σας. Δεν βλέπετε, πόσους πειρασμούς έχουν οι ευλογημένες με τα παιδιά τους, με το σπίτι, με το ένα, με το άλλο; Μεγαλυτέρα αρετή δεν ημπορεί να κάμη η γυναίκα, ωσάν να παρηγορή και να υπομένη τον άνδρα της. Και όταν έχης εσύ η γυναίκα κακόν άνδρα, πρέπει να χαίρεσαι περισσότερον από εκείνην, οπού έχει καλόν άνδρα, διατί έχεις και περισσότερον μισθόν εις την ψυχήν σου, και αν έχη και κανένα σφάλμα, πρέπει να το παραβλέπης, άνθρωπος είναι, δεν είναι άγγελος. Και να στοχάζεσαι τα καλά του ανδρός σου και όχι μόνον τα κακά και να στοχάζεσαι και τα κακά τα εδικά σου. Ομοίως πάλιν εσύ άνδρα, όταν έχης κακή γυναίκα, πρέπει να χαίρεσαι περισσότερον από τον γείτονά σου, οπού έχει την καλήν γυναίκα, διατί με εκείνην την υπομονήν οπού κάμνεις έχει να σε ευσπλαχνισθή ο Θεός να σε βάλη εις τον Παράδεισον. Και αν καμμίαν φοράν σου φταίη η γυναίκα σου, μη την ξεσυνερίζεσαι και να στοχάζεσαι και τα καλά της γυναικός σου και όχι μόνον τα κακά και να στοχάζεσαι και τα κακά τα εδικά σου. Δια τούτο έδωκεν ο πανάγαθος την γυναίκα εις τον άνθρωπον, δια παρηγορίαν». Ο λόγος του είναι επαινετικός της αρετής της γυναίκας, παραινετικός και παρηγορητικός, λόγος μεγάλου Παιδαγωγού και Ψυχολόγου.
_____Μιλώντας για τον Ιωακείμ και την Άννα, εξαίρει την Άννα λέγοντας: «Καλός και ο άνδρας καλή και η γυναίκα, από γένος βασιλικόν και οι δύο, μα η γυναίκα ήτον καλλιωτέρα. Ευρίσκονται πολλές γυναίκες, οπού είναι καλύτερες και από τους άνδρες. Ανίσως και θέλετε οι άνδρες να ήστενε καλύτεροι από τες γυναίκες, πρέπει να κάμνετε και έργα καλύτερα από εκείνες. Ειδέ και οι γυναίκες κάνουν καλύτερα έργα και πηγαίνουνε εις τον Παράδεισον και εμείς οι άνδρες κάνομε κακά έργα και πηγαίνομε εις ν Κόλασιν». Και «Πολλές γυναίκες ευρίσκονται εις τον κόσμον, οπού είναι καλές, μα ευρίσκονται και πολλές οπού είναι καλλιώτερες και από τους άνδρας».
_____Επίσης συμβουλεύει πατρικά τους ραγιάδες και τους διαφωτίζει να μη δημιουργούν προβλήματα στις γυναίκες τους, όταν δεν κάνουν παιδιά: «Να προσέχετε οι άνδρες να μην κοιτάζετε τες γυναίκες σας με άγριον μάτι δια πολλές αιτίες, μάλιστα πως δεν κάνουν παιδιά και λέγετε τάχα πως έχετε κατάραν» και συνεχίζει: «Και να φυλάγεσθε να μην κάμετε ωσάν κάποιοι ανόητοι και τρελλοί, οπού δια να μην εγέννησαν παιδιά οι γυναίκες τους, τες εχώρισαν και επήραν άλλες».
_____Επιμένει στην αμοιβαία αγάπη, τον αλληλοσεβασμό και την αλληλοεκτίμηση όλων των μελών της οικογενείας, η οποία αποτελεί τη βάση όλης της κοινωνίας: «Αι γυναίκες να τιμάτε τους άνδρες σας, οι άνδρες να έχητε αγάπην με τις γυναίκες σας και τις μάνες σας και αι νύμφες να τιμάτε τους πενθερούς και πενθερές σας, και οι γαμβροί τα πεθερικά σας, και με αυτήν την ευλάβειαν θέλετε προκόψει σωματικά και ψυχικά και θέλετε φάγει όλα τα αγαθά της γης, όσον ζήτε εις την γην».
_____Συμβουλεύει άνδρες και γυναίκες για ό,τι καλύτερο μέσα στην οικογένεια: «Να προσέχετε, χριστιανές μου, οι γυναίκες, όσον είναι δυνατόν να φυλάγετε τα προστάγματα του Θεού και να μην κάμνετε το θέλημα του διαβόλου. Και αν τύχη καμμίαν φοράν και σφάλετε ως άνθρωποι εις το κακόν να μην παρακινάτε και τους άνδρες σας καθώς και η Εύα. Ομοίως και η ευγενεία σας, αδελφοί μου, να μην ακούτε εις όλας τας συμβουλάς της γυναικός καθώς και ο Αδάμ. Άκουε, αδελφέ μου, της γυναικός σου την συμβουλήν κα , αν είναι καλή, κάμε την, ειδέ και δεν είναι καλή, μην την κάμης, διατί βλάπτεσαι και εσύ, βλάπτεται και εκείνη».
_____Ο Πατροκοσμάς θεωρούσε τη γυναίκα θεμέλιο του σπιτιού και της κοινωνίας, την ήθελε να είναι σε αρμονική συνύπαρξη με τη φύση της, το συναισθηματικό της κόσμο, τις Παραδόσεις της Φυλής. Γι’ αυτό συνιστούσε προσοχή στη συμπεριφορά και στην όλη ζωή της, για να είναι σωστό πρότυπο και παράδειγμα για τα παιδιά της, καμάρι για τον άνδρα της, στολίδι για το σπίτι της και την κοινωνία ολόκληρη.
Ο ρόλος της μάνας και η αγωγή των παιδιών
_____Ο Άγιος τονίζει ιδιαίτερα το ρόλο της μάνας για την αγωγή των παιδιών. «Καμιά άλλη σχέση αγωγής δεν είναι τόσο γόνιμη, δεν ασκεί τόσο βαθιά επίδραση, όσο η αγωγή των παιδιών από τη μάνα. Αυτή είναι η κατ’ εξοχήν παιδαγωγός». Η μάνα είναι το κέντρο της οικογενειακής εστίας, το πνεύμα της διαποτίζει τα έμψυχα και εμψυχώνει τα άψυχα. Είναι ο προστάτης του Έθνους, ο φύλακας των αξιών και των αγαθών του πολιτισμού. Αυτή διατηρεί την Παράδοση, την εξευγενίζει, την αυξάνει και την παραδίδει από γενιά σε γενιά. Η μάνα «δίνει τη συνέχεια στο ρεύμα της ζωής, στο αίμα και στην κληρονομία των προγόνων, στα ήθη και στα έθιμα, σε όλα τα αγαθά του πολιτισμού»45. Όλα αυτά ανασταίνονται από γενιά σε γενιά, γίνονται το πεπρωμένο του λαού. Από το στόμα της μάνας δέχεται το παιδί όλο το θησαυρό των πνευματικών και ψυχικών αξιών. Και οι δύο γονείς, ιδιαίτερα όμως η μάνα, θα εμφυτεύσει στο παιδί αξίες πνευματικές και ανώτερες, που θα του διαμορφώσουν μια προσωπικότητα θρησκευτική και ηθική. Αυτή θα οδηγήσει το παιδί στην εκκλησία, θα το κατηχήσει στη θρησκεία των πατέρων του και στη θρησκευτική ζωή του τόπου του.
____Η θερμή και εγκάρδια ατμόσφαιρα που δημιουργεί η μητέρα στο σπίτι, αποτελεί την πιο ευνοϊκή προϋπόθεση για την καλλιέργεια των ηθικών και πνευματικών αξιών στο παιδί: «Πάλιν εσύ, γυναίκα, έχεις περισσότερον χρέος από τον άνδρα να ανατρέφης τα παιδιά σου και να τα νουθετάς εις τα καλά έργα. Και να το παίρνης εις την εκκλησία και να το ορμηνεύης να κάνη σωστά το σταυρό του, με τα τρία δάκτυλα, να τα βάνη εις το μέτωπον, εις τον ομφαλόν και εις τον δεξιόν ώμον και εις το αριστερόν. Και να το βάνης να ασπάζεται τας αγίας εικόνας και πάντα να το διδάσκης τα χριστιανικά καμώματα, ότι έχεις να δώσης απολογίαν δι’ αυτό». Έργο της μάνας είναι να καλλιεργεί στο παιδί καλές συνήθειες. Έτσι το παιδί θα βρίσκει ευχαρίστηση εκτελώντας καλές πράξεις, θα συνηθίσει από μικρό στην ευγνωμοσύνη και ευχαριστία για τα αγαθά του Θεού, στην αναγνώριση του κόπου των γονέων του, γενικά στην απόκτηση αρετών, που θα καλλιεργηθούν από τη μάνα με το ‘‘έθος’’, τη συνήθεια.
_____Η σχέση της μάνας και του παιδιού είναι η πιο στενή, που μπορεί να υπάρξει. Ίσως, επειδή δίνει το αίμα της ή γιατί θέτει σε κίνδυνο ακόμα και την ίδια τη ζωή της. Είναι ιδιαίτερη η ψυχική της σχέση με το παιδί, η προνομιακή επαφή της μ’ αυτό. Αυτός ο φυσικός και βιολογικός δεσμός της μάνας και του παιδιού προσφέρει τις πιο ευνοϊκές προϋποθέσεις και είναι το πιο κατάλληλο έδαφος, τόσο για την πνευματική ανάπτυξη του παιδιού, όσο και για την ψυχική αγωγή του. Αυτό το στενό δεσμό τον γνωρίζει ο Πατροκοσμάς και μιλάει για την αγάπη της μάνας την τέλεια, που είναι το παν για των παιδιών της την ανάπτυξη και την ομαλή κοινωνική προσαρμογή: «H αγάπη, αδελφοί μου, έχει δύο ιδιώματα, ένα να δυναμώνη τον άνθρωπον εις τα καλά και άλλο να τον νεκρώνη εις τα κακά. Στοχασθήτε: Είναι μία μητέρα και έχει το παιδί της. Παίρνει ψωμί να φάγη, κλαίει το παιδί της. Ευθύς αλησμονά το ψωμί, δια να το παρηγορήση. Από τι παρακινείται η μητέρα; Από την αγάπην οπού έχει εις το παιδί της. Νυστάζει η μητέρα και θέλει να κοιμηθή. Κλαίει το παιδί της. Ευθύς αλησμονά τον ύπνον, δια να το παρηγορήση. Από τι παρακινείται; Από την αγάπην. Είναι άρρωστη η μητέρα, κλαίει το παιδί της. Ευθύς αλησμονά την αρρωστίαν, δια να παρηγορήση το παιδί της. Από τι παρακινείται; Από την αγάπην». Σε μια τέτοια ατμόσφαιρα μεγαλώνοντας το παιδί και έχοντας πρότυπο της μάνας την αγάπη και τη στοργή, αναπτύσσεται συναισθηματικά και μαθαίνει τους σωστούς ρόλους και τρόπους, που θα το βοηθήσουν αργότερα στην κοινωνία και στη δική του οικογένεια.
_____Η μάνα είναι η καρδιά της οικογένειας και συγχρόνως με τα πολλά καθήκοντά της, είναι ο μεγαλύτερος και καλύτερος παιδαγωγός του παιδιού. Θέτει τα βασικά θεμέλια κάθε μελλοντικής αγωγής, ετοιμάζει το παιδί για την ανθρώπινη αποστολή του. Η μάνα δίνεται στο παιδί και αυτό το δόσιμο δεν είναι υπολογισμός, αλλά ψυχική ανάγκη.
Τα παιδιά, δώρα του Θεού - Συμβουλές στους γονείς
_____Στο πλαίσιο της κοινωνικοποίησης του παιδιού μέσα στην οικογένεια εντάσσεται και η εκ μέρους των γονέων κυρίως, αλλά και άλλων προσώπων προσπάθεια ενεργοποιήσεως των μηχανισμών εκμάθησης των διαφόρων κοινωνικών ρόλων. Μέσα σε μια κατάλληλη παιδαγωγική ατμόσφαιρα, μεταδίδονται ασυνείδητα στο παιδί ορισμένες στάσεις ζωής, τρόποι συμπεριφοράς και αξίες, τις οποίες το παιδί με τη σειρά του υιοθετεί και αφομοιώνει. Η διδασκαλία και μετάδοση αυτών των στοιχείων πραγματώνεται κυρίως μέσω διαδικασιών γνωστικών και αντιληπτικών, όπως παρατήρηση, ταύτιση, μίμηση, αφομοίωση των γονεϊκών προτύπων. Γι’ αυτό ο Πατροκοσμάς θέλει τους γονείς να είναι τα καλύτερα πρότυπα για το παιδί μέσα και έξω από το σπίτι: «Ένα δένδρο, ωσάν το κόψης, ευθύς ξεραίνονται τα κλαριά, αμή ωσάν ποτίζης την ρίζαν, στέκονται δροσερά τα κλωνάρια. Ομοίως είστενε και οι γονείς ωσάν το δένδρο και όταν ποτίζεται ο πατέρας και η μητέρα, οπού είστενε η ρίζα των παιδιών, με νηστείες, προσευχές, ελεημοσύνες, με καλά έργα, φυλάγει ο Θεός τα παιδιά σας. Ωσάν ξεραίνεστε οι γονείς με τες αμαρτίες, θανατώνει ο Θεός τα παιδιά σας και σας βάνει εις την Κόλασιν μαζί τους». Και τονίζοντας το παράδειγμα των γονέων που αυτοί είναι υπεύθυνοι για των παιδιών τους την άσχημη συμπεριφορά, συμπληρώνει: «Είναι μια μηλιά και κάνει ξυνά μήλα. Εμείς τώρα τι πρέπει να κατηγορήσωμεν, τη μηλιά ή τα μήλα; Τη μηλιά. Λοιπόν κάμνετε καλά εσείς οι γονείς, οπού είστενε η μηλιά, να γίνωνται και τα μήλα γλυκά».
_____Η διαμόρφωση του όλου ψυχολογικού κλίματος της οικογένειας επηρεάζει θετικά ή αρνητικά την όλη παιδευτική ατμόσφαιρά της. Στα πρώτα κυρίως χρόνια της ζωής του παιδιού, η διαδικασία μάθησης και κοινωνικοποίησής του, συντελείται μέσα στην ατμόσφαιρα της παιδαγωγικής σχέσης του με τους γονείς του. Οι ενισχύσεις των γονέων καθορίζουν σχεδόν αποκλειστικά τη μάθησή του, γιατί η επιθυμητή συμπεριφορά του παιδιού ενισχύεται θετικά με την εκδήλωση της αγάπης των γονέων, ενώ η ανεπιθύμητη ενισχύεται αρνητικά με την προσωρινή στέρηση αγάπης. Εξάλλου, έχοντας ως πρότυπα συμπεριφοράς τους γονείς και ταυτιζόμενο με αυτούς, το παιδί οικειοποιείται ολόκληρο το σύστημα αξιών της οικογένειας. Η προσωπικότητα των γονέων με τις παιδαγωγικές τους αρχές που δρουν, ασυνείδητα ή ενσυνείδητα, η στάση τους απέναντι σε διάφορα καθημερινά θέματα, οι θρησκευτικές τους πεποιθήσεις και κοινωνικές αρχές επηρεάζουν την όλη εξέλιξη της προσωπικότητας του παιδιού. Γι’ αυτό, υπεύθυνοι για τη θετική ή αρνητική συμπεριφορά των παιδιών τους, είναι οι γονείς: «Εσύ, αδελφέ μου, πάλιν, οπού κάνεις τα παιδιά, να κλαίης και να λυπάσαι, διατί, όσες αμαρτίες κάνουν τα παιδιά σου αναφέρονται εις την ψυχήν σου. Μένεις ανύπανδρος; Ένα χρέος χρεωστάς. Επανδρεύθης; Έχεις χρέος να σώσης και τη γυναίκα σου, δύο παιδιά, τρία, πέντε ή δέκα έκαμες. Όσα παιδιά και αν κάμης, τόσα χρέγια χρεωστάς Δια τούτο, αδελφέ μου, εσύ οπού κάνεις παιδιά, να τα παιδεύης τα παιδιά σου, να τα μαθαίνης τα γράμματα, εξόχως τα ελληνικά, διατί η Εκκλησία μας, αδελφέ, είναι εις την ελληνικήν γλώσσαν».
_____Συμβουλεύει τα ανδρόγυνα, που δεν έχουν παιδιά ή επιθυμούν να κάνουν αρσενικά παιδιά, να αποφεύγουν τα μαγικά βοτάνια και τα φυλακτά, που είναι επινοήσεις του διαβόλου, και να έχουν την εμπιστοσύνη τους μόνο στο Θεό, όπως έκαναν ο Ιωακείμ και η Άννα.
«Εσείς, αδελφοί μου, οπού δεν κάνετε παιδιά να έχετε την ελπίδα σας εις τον Θεόν, ωσάν τον Ιωακείμ, όχι να κάνετε γοητεύματα και μαγικά και άλλα διαβολικά, να βλέπετε την μοίρα σας, την τύχη σας με μαγείες. Εγώ νομίζω πως βγαίνουν μερικά τέκνα του διαβόλου και περιπατούν εις τον κόσμον και λέγουν: Δίνε μου από εν γρόσι και εγώ να σε κάμω να κάμης παιδίον, και εγώ να σου δώσω φυλακτό να κάμης παιδιά αρσενικά. Λοιπόν, παιδιά μου, να απέχετε να μην τους αρκουμαίνεσθε αυτούς οπού περιπατούν και γελούν τον κόσμον, διατί είναι τέχνες του διαβόλου.
_____Ο Πατροκοσμάς, ως άριστος παιδαγωγός και ψυχολόγος, βοηθά τον αδιαφώτιστο αγροτικό πληθυσμό στην απόκτηση ψυχοπαιδαγωγικών αρχών και γνώσεων. Σημαντικός ψυχολογικός παράγοντας που βοηθά αποτελεσματικά στην υγιή ανάπτυξη του παιδιού, είναι η στάση των γονέων απέναντί του. Η στοργή και η αγάπη των γονέων προς το παιδί δεν πρέπει να είναι υπερβολική και να εκδηλώνεται σαν υπερπροστασία, ούτε απορριπτική με ιδιαίτερη προτίμηση των γονέων στο ένα ή το άλλο φύλο, ιδίως του πατέρα στο αγόρι και περιφρόνηση των κοριτσιών και της γυναίκας, που είχε την ατυχία να γεννήσει κορίτσι. «Καθώς ο Ιωακείμ και η Άννα δεν επροτίμησαν το αρσενικόν από το θηλυκόν, έτσι και η ευγένειά σας να μην προτιμάτε τα αρσενικά παιδιά σας από τα θηλυκά, διατί όλα πλάσματα του Θεού είναι». Με αυτό το παράδειγμα του αγίου ζευγαριού, προσπαθεί να βοηθήσει τους απαίδευτους αδελφούς του, που δημιουργούσαν προβλήματα στα σπίτια τους και στα παιδιά τους, έχοντας προτίμηση στα αρσενικά παιδιά.
_____Και συνεχίζει με το όνομα και την ονομαστική γιορτή του παιδιού: «Καθώς ο Ιωακείμ και η Άννα έβγαλαν την Θεοτόκον το όνομα με νόημα, Μαρία, ομοίως και η ευγένειά σας, όταν βαπτίζετε τα παιδιά σας, να τα εβγάζετε εις το όνομα των Αγίων, όπου έχουν νόημα. Μαρία θέλει να ειπή κυρία, ωσάν οπού έμελλε η Θεοτόκος να γίνη βασίλισσα του ουρανού και της γης και πάσης νοητής και αισθητής κτίσεως, να παρακαλή δια τες αμαρτίες μας. Νικόλαος το όνομα λέγεται εκείνος οπού ενίκησε τους λαούς, τους δαίμονας, τα πάθη. Γεώργιος λέγεται γεωργημένον φυτόν, στολισμένον με καρπούς, με αρετές χριστιανικές. Παρασκευή λέγεται εκείνη οπού ετοιμάσθη δια τον Χριστόν.
Να κάμης μία εικόνα του Χριστού, της Παναγίας, του Προδρόμου, να έχη και τον Άγιον του παιδιού σου και όταν το παιδί σου σηκώνεται από τον ύπνον να σου γυρεύη ψωμί, μην του δίνης, μόνο να πάρης το ψωμί, να το βάλης ομπρός εις την εικόνα του Χριστού και ναν του ειπής: Εγώ, παιδί μου, ψωμί δεν έχω, ο Χριστός μας έχει. Έλα, κάμε τον σταυρόν σου να τον παρακαλέσωμεν τον Άγιόν σου να παρακαλέση τον Χριστόν να σου το δώση. Και έτσι το παιδίον παρακινείται δια την αγάπην του ψωμιού και ευθύς οπού ξυπνά, τον Άγιόν του βλέπει. Βλέποντας τότε ο διάβολος το παιδίον πως έχει την ελπίδα του εις τον Χριστόν και εις τον Άγιόν του, κατακαίεται και φεύγει. Κι έτσι να συνηθίζετε τα παιδιά σας ναν τα παιδεύετε από μικρά, δια να συνηθίζουν εις τον καλόν δρόμον.
Και εκείνην την ημέραν, οπού είναι ο Άγιος του παιδιού σου, αν θέλης να κάμης κούρμπανο (γιορτή), να εορτάσης τον Άγιον, πώς πρέπει να κάμης, εγώ σε λέγω. Γίνεται το κούρμπανο θεϊκόν, γίνεται και διαβολικόν. Θεϊκόν κούρμπανο είναι: Τώρα θέλεις να δώσης τρία γρόσια να πάρης ένα πρόβατο. Δώσε το ένα γρόσι του παπά σου να σου διαβάση τόσες λειτουργίες, το άλλο γρόσι πάρε κερί, λιβάνι και λάδι και σύρτα εις την εκκλησίας να τα κάψουν ομπρός εις τον Άγιον και το άλλο γρόσι μοίρασέ το με το χέρι σου κρυφά ελεημοσύνην να μη σε ξέρη κανένας. Αυτό είναι το θεϊκό κούρμπανο. Και να διαβάσης το συναξάρι του Αγίου, να ακούη το παιδί σου και ναν του ειπής: Aκούεις, παιδί μου, τι έκαμεν ο Άγιός σου; Έτσι να κάμης και συ. Ακούοντας το παιδί σου τέτοια θαύματα, ζηλεύει και λέγει: Αχ, πότε να γένω και εγώ ωσάν τον Άγιόν μου!
Διαβολικόν κούρμπανο είναι να πάρης ένα πρόβατο, να το μαγειρέψης και να να κράξης τους φίλους σου, τους συγγενείς σου να τρώγετε, να πίνετε, να μεθάτε. Αυτό είναι διαβολικό κούρμπανο. Εμείς ελπίζομε να σωθούμεν εις το όνομα του Χριστού μας και όχι του προβάτου, ωσάν τους ασεβείς και τους απίστους, οπού κάμνουν τώρα.
• Η ευγένειά σας ποίον θέλετε καλύτερα; Το θεϊκόν ή το διαβολικόν κούρμπανο;
• Το θεϊκόν.
• Λοιπόν, αν θέλετε, έτσι να το κάμνετε».
Οι γονείς, όταν κάποιο από τα παιδιά τους θέλει να ακολουθήσει το μοναχικό βίο, πρέπει να χαίρονται και να μη το εμποδίζουν, γιατί αμαρτάνουν. «Ομοίως πάλιν η ευγένειά σας έχετε αρσενικά ή θηλυκά παιδία, το εφώτισεν ο Θεός το παιδί σου και θέλει να γένη καλόγερος και να πηγαίνη με τον Χριστόν, μη το εμποδίσης, διατί κολάζεσαι. Εσύ πρέπει μάλιστα να χαίρεσαι, όταν βλέπεις το παιδί σου να ακολουθά τον καλόν δρόμον, και όταν γίνεται άρπαγος, άδικος, κλέπτης, μπεκρής, πόρνος, τότε πρέπει να κλαίς και να λυπάσαι».
_____Στην Παλαιά Διαθήκη η ατεκνία θεωρείτο κατάρα, τιμωρία, επειδή αντιτίθεται στην εντολή του Δημιουργού, που επιθυμεί τη γονιμότητα και τη ζωή, ενώ στην Καινή Διαθήκη ο Θεός ζητάει πνευματική τεκνογονία. Το θέμα αυτό αναφέρει πολύ συχνά ο μεγάλος παιδαγωγός και ψυχολόγος Πατροκοσμάς. Aνδρόγυνα που δεν είχαν δικά τους παιδιά τα συμβουλεύει να υιοθετήσουν, να κάμουν ‘‘πνευματικά παιδιά’’ «Εσύ, αδελφέ μου, οπού λυπάσαι πως δεν κάνεις παιδιά, γογγύζεις πως έχεις κατάρα; Δεν έχεις κατάρα. Χιλιάδες μυριάδες άνδρες και γυναίκες εις τον κόσμον εφύλαξαν παρθενίαν και δεν έκαμαν παιδιά και αν έχης εσύ κατάρα, την έχουν και εκείνοι, την έχω και εγώ οπού είμαι καλόγερος. Και τι σε βλάπτει να γεννήσης όλους ετούτους τους ανθρώπους παιδιά πνευματικά;», συμπληρώνοντας, «Έπαρε, αδελφέ μου, δύο παιδιά πτωχά εις το σπίτι σου να τα κάμης παιδιά πνευματικά, να έχης μισθόν από το Θεόν και τιμήν από τους ανθρώπους να γεννήσης την ταπείνωσιν, νηστείαν, προσευχήν, ελεημοσύνην, αγάπην εις τον Θεόν και εις τους αδελφούς σου».
Και σε άλλη Διδαχή λέει «Ωσάν θέλης να κάμης παιδιά, εύκολον είναι. Έπαρε ένα φτωχό παιδί και κάμε το πνευματικόν σου παιδί να χαίρεσαι και να ευφραίνεσαι και εσύ, να χαίρεται και εκείνο. Δια εκείνο το παιδί, οπού σου γεννά η γυναίκα σου, δεν σου χρωστεί ο Θεός χάριν, διατί το κάμνεις από σαρκικόν πάθος, μα δια εκείνο το φτωχό παιδί έχεις χίλιες φορές μισθόν από τον Θεόν εις την ψυχήν σου και τιμήν από τους ανθρώπους, διατί το κάμνεις με τη θέλησή σου πνευματικόν παιδί».
_____Από την οικογενειακή αγωγή στο σύνολό της, από το κλίμα που διαμορφώνεται από τη στάση και συμπεριφορά των γονέων και από την ηρεμία και γαλήνη του σπιτιού, εξαρτάται η συναισθηματική και κοινωνική ωρίμανση των παιδιών, που στη δύσκολη εποχή του Πατροκοσμά ήταν απαραίτητη για την ταχεία και αποτελεσματική εκμάθηση των ρόλων που θα έκαναν αυτά τα παιδιά άξια, να πάρουν στα χέρια τους τα ηνία που θα οδηγούσαν το Έθνος στην ελευθερία. Στους κόλπους αυτών των οικογενειών θα διαμορφωνόταν οι δυνατές προσωπικότητες, που θα έπαιρναν τα όπλα στο χέρι και θα έδιωχναν τον αδηφάγο τύραννο και κατακτητή. Από αυτά τα παιδιά και από τις εμπειρίες που θα αποκτήσουν στο οικογενειακό περιβάλλον, θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό η μεταγενέστερη κοινωνική τους συμπεριφορά και η εν γένει στάση τους απέναντι σ’ ένα σύνολο κοινωνικό, σ’ ένα Γένος υπόδουλο που θα ζητήσει από αυτά αγώνα και θυσίες για την ελευθερία του.
‘‘Ο σοφός Πνευματικός’’
_____Θα σας διαβάσω μια ιστορία από τις Διδαχές του Αγίου που αναφέρεται στη σωστή ανατροφή και στάση που πρέπει να έχουν οι γονείς απέναντι στα παιδιά τους.
«Ένας άρχοντας πλούσιος εθησαύριζε κατά πολλά, ποτέ δεν ήθελε μήτε να εξομολογηθή μήτε ελεημοσύνη να κάμη. Είχεν καιρός και αρρώστησε ο άρχοντας εκείνος, του έλεγαν οι ιδικοί του να εξομολογηθή, να κάμη δια την ψυχήν του τίποτε. Αυτός τους έλεγεν, ας είναι καλά το παιδί μου, εκείνο έχει να κάμη δια την ψυχήν μου. Όλος με το διάβολο ήτο, και η γνώμη του δεν ήλλαζεν. Εις τον τόπον εκείνον ήτο ένας πνευματικός ενάρετος. Πηγαίνει και ξυρίζει τα γένεια του, ενδύεται φορέματα κοσμικά και πηγαίνει εις το σπίτι του πλουσίου. Κτυπά εις την πόρταν, βγαίνουν και τον ερωτούν τι γυρεύει; Απεκρίθη πως είναι ξένος άνθρωπος και έτυχα εδώ, λέγει εις την χώραν σας. Έμαθα πως είναι ο άρχοντας της χώρας άρρωστος και ήλθα να τον ιδώ και εγώ, επειδή είμαι ιατρός. Ευθύς τον εδέχθησαν. Ήσαν όλοι οι συγγενείς του γύρω του και τον επαράστεκαν. Τους λέγει,
• πώς είναι ο άρρωστος; Απεκρίθη ο άρρωστος και του λέγει.
• Αχαμνά είμαι, αφέντη. Λέγει ο ιατρός.
• Τι σου λέγουν οι ιατροί της χώρας σας; Λέγει ο άρρωστος.
• Με λέγουν πως είμαι αχαμνά δια τον θάνατον. Τον πιάνει από το χέρι και του λέγει ο πνευματικός ιατρός.
• Και εγώ το λέγω ότι πεθαίνεις. Μα ανίσως και ευρίσκετο ένα ιατρικόν οπού γνωρίζω, δεν απέθνησκες. Του λέγει.
• Τι ιατρικόν είναι εκείνο, οπού χρειάζεται να εύρωμεν; Καμώνεται πως δεν ηξεύρει και ερωτά.
• Έχει κανένα παιδί; Του είπαν πως μόνο ένα έχει. Του λέγει ο πνευματικός.
• Να μη λυπάσαι, το ιατρικόν σου ευρέθη. Εγώ σου υπόσχομαι πως δεν αποθνήσκεις.
Γυρεύει να του δώσουν ένα φλυτζάνι νερό και αλεύρι. Τα ανακατώνει και καμώνεται πως και κάτι άλλο ιατρικόν βάνει μέσα και λέγει.
• Τώρα το ιατρικόν είναι έτοιμον, μόνον χρειάζεται να έλθη το παιδί σου εδώ να του σπάσω το δάκτυλόν του το μικρόν με το βελόνι να στάξη τρεις σταλαγματιές αίμα να σου το δώσω να το πίης και ευθύς να γένης καλά.
Το παιδί έπαιζε με τα άλλα παιδιά. Στέλλουν ευθύς και του λέγουν.
• Έλα, παιδί μου, οπού ήλθεν ένας ιατρός να κάμη τον πατέρα σου καλά.
Το παιδί ήθελε να παίξη, όμως το έφεραν. Καθώς το βλέπει ο γιατρός του λέγει.
• Έλα, παιδί μου, να σου σπάσω το μικρόν δάκτυλον μ’ ένα βελόνι να στάξη τρεις σταλαγματιές αίμα εδώ μέσα οπού έχω κάτι ιατρικόν, να δώσω να το πίη ο πατέρας σου, να γίνη ευθύς καλά; Λέγει το παιδί.
• Ετρελλάθηκα ή επαλάβωσα να χαλάσω εγώ το δάκτυλόν μου; Λέγει ο ιατρός.
• Εις σε, παιδί μου, κρέμαται ή να ζήση ή να αποθάνη. Δεν βλέπεις πόσα εσύναξε να σου αφήση; Λέγει το παιδί.
• Ζήσει δεν ζήσει, εγώ δεν χαλνώ το χέρι μου, και έφυγε.
Λέγει ο ιατρός του άρχοντος.
• Εγώ είμαι ο πνευματικός της χώρας και το έκαμα τούτο δια να σου δείξω πως από το παιδί σου μη ελπίζης τίποτε δια την ψυχήν σου να σου κάμη. Τότε σηκώνεται ο άρρωστος.
• Εγώ, λέγει, εκόλασα την ψυχήν μου δια το παιδί μου, να του αφήσω πολλά, και εκείνο δεν το εβάσταξε η καρδιά του να δώσει τρεις σταλαγματιές αίμα δια την ζωήν μου; Καλά λέγεις, πνευματικέ μου.
Ευθύς γυρεύει τα δευτέρια του, τας ομολογίας του και τα ξεσχίζει. Εμοίρασε όλα του τα πράγματα, δεν άφησε τίποτε, και το παιδί του το κατέστησε πάμπτωχον, και εκέρδισε τον Παράδεισον να χαίρεται πάντοτε. Τώρα όσοι έχετε παιδιά, μη ελπίζετε και λέγετε, πως είναι καλό το παιδί μου και εκείνο έχει να φροντίση δια την ψυχήν μου. Ό,τι κάμνει ο άνθρωπος μόνος του, εκείνο ευρίσκει εις την άλλην ζωήν».
_____Με το διδακτική αυτή ιστορία ο Άγιος δίδαξε τους ακροατές, που ήταν γονείς, ότι πρώτον, έπρεπε πάνω απ’ όλα να φροντίζουν για την ψυχή τους, να θησαυρίζουν στον ουρανό θησαυρούς και όχι στη γη, για ν’ αφήσουν στα παιδιά τους. Δεύτερον, ότι τα παιδιά δεν θα φροντίσουν για την ψυχή των γονέων, γιατί αυτό είναι αδύνατο και «ό,τι κάμνει ο άνθρωπος μόνος του, εκείνο ευρίσκει εις την άλλην ζωήν». Τρίτον, τα παιδιά δεν εκτιμούν των γονέων τις θυσίες γι’ αυτά, και τέταρτον, ότι συχνά σπαταλούν αυτά, που βρίσκουν έτοιμα από τους γονείς.
Συμβουλές στα παιδιά
_____Ως σύμβουλος της οικογένειας και βαθύς ψυχολόγος ο Πατροκοσμάς συμβουλεύει και τα παιδιά, πώς να φέρονται και να τιμούν τους γονείς τους: «Τα παιδιά, παιδιά μου, όσον ημπορείτε να τιμάτε τον πατέρα σας και την μητέρα σας, ζώντας και απεθαμένους. Το παιδί οπού δεν τιμά τον πατέρα του και την μητέρα του, το θανατώνει ο Θεός παράκαιρα και το βάνει εις την Κόλασιν. Εις το καλό πάλιν σε λέγω, παιδί μου, να ακούης τους γονείς σου και όχι εις το κακόν. Έτυχε ο πατέρας σου και αρνήθη τον Χριστόν και επήγε με τον διάβολον, σε παρακινεί και εσένα να αρνηθής τον Χριστόν; Όχι, αλλά να κάμης καθώς έκαμε και ο Αβραάμ. Τον έστειλεν ο πατέρας του ο Θάρρας ο ειδωλολάτρης να του φέρει ένα πρόβατο να το κάμη κουρμπάνι εις τα είδωλα και εις την στράτα οπού επήγαινε ο Αβραάμ εστοχάσθη και είπε: Όλος ετούτος ο κόσμος, οπού στέκει πάντοτε καινούργιος τόσους χρόνους, τάχα δεν είχε αφέντη; Και διατί ο πατέρας μου να προσκυνά είδωλα κωφά και αναίσθητα και να μη προσκυνά τον αληθινόν Θεόν οπού εποίησε τον ουρανόν και την γην, την θάλασσα και τα πάντα; Και ευθύς ήκουσε φωνήν ουρανόθεν ο Αβραάμ οπού του έλεγεν άγγελος Κυρίου: Αβραάμ, καλή είναι η γνώμη σου και πήγαινε εις την Γην της Επαγγελίας και κάθισε εκεί έως να σου ειπώ τι έχεις να κάμης, διατί, αν πηγαίνης οπίσω εις τον πατέρα σου να του ειπής αυτά τα λόγια οπού εστοχάσθης, εκείνος σε θανατώνει. Μόνον φεύγε. Έτσι επήγεν ο Αβραάμ και τον ηξίωσεν ο Θεός και έγινεν υπέρπλουτος, ωσάν βασιλεύς, και ευλόγησεν ο Θεός το σπέρμα του».
_____Ένας μεγάλος Δάσκαλος στήθηκε μπροστά μας τούτη τη στιγμή! Ένας Διδάχος ενός ολοκλήρου Γένους! Μια μορφή «ουρανομήκης» κατά την έκφραση του Ιερού Χρυσοστόμου. Ένας άσημος Αγιορείτης, αλλά συγχρόνως και ένας Ιερουργός του λόγου και της πράξης. Πόσα δεν έχει να πει στους σημερινούς ζοφερούς καιρούς μας αυτός ο ταπεινός καλόγερος. Σήμερα, που η ελληνική οικογένεια περνάει μια κρίση, όχι μόνο οικονομική, αλλά κρίση πνευματική, κρίση αξιών. Ακούσαμε πώς μιλούσε στους γονείς ο Άγιος Κοσμάς. Ο λόγος του είναι διαχρονικός, δεν τα έλεγε για τις οικογένειες της εποχής του μόνο, αλλά για την ελληνική οικογένεια κάθε εποχής, και της δικής μας. Η διδαχή του ας βοηθήσει και τους σημερινούς γονείς να μην ξεχάσουν ποτέ το λόγο του Αγίου Διδάχου; «Ψυχή και Χριστός σας χρειάζονται». Αν οι γονείς έχουν Χριστό θα τον δώσουν και στα παιδιά τους. Με το Χριστό οδηγό η οικογένεια προχωράει και αντιμετωπίζει όλες τις δυσκολίες και τις κρίσεις. Με το Χριστό οδηγό τα παιδιά θα γίνουν οι υπεύθυνοι και σωστοί πολίτες μέσα στην κοινωνία. Με το Χριστό οδηγό η πατρίδα μας θα μεγαλουργήσει και πάλι.
Δρ. Μαρία Αλεξ. Μαμασούλα
Φιλόλογος - Θεολόγος, Δρ. Παιδαγωγικης
Δ/ντρια Πειραματικού - Μουσικού Γυμνασίου/Λυκείου Αγρινίου
Φιλόλογος - Θεολόγος, Δρ. Παιδαγωγικης
Δ/ντρια Πειραματικού - Μουσικού Γυμνασίου/Λυκείου Αγρινίου
Παραπομπές - Υποσημειώσεις
1. Ι. Ξυροτύρης, Μάνα και αγωγή, Θεσ/νίκη 1955.
2. Ι. Μενούνος, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές και βιογραφία, ό. π. Διδαχή Α1, Α2, Β1, Β2, Γ, Ε,
3. Μ. Γκιόλιας, Ο Κοσμάς Αιτωλός και η εποχή του, ό. π. σελ. 91, επίσης Nomikos Vaporis, Father Kosmas the Apostle of the poor, Brookline Massachusetts, σελ. 6.
4. Ιωάννης Χρυσόστομος, J. P. Μigne, Patrologia Graeca, ό. π. τόμος 56, σελ. 547.
5. Β. Χαρώνης - Ο. Λανάρα, Παιδαγωγική ανθρωπολογία Ι. Χρυσοστόμου, ό. π. τόμος Α΄, σελ. 702.
6. Γρηγόριος Θεολόγος, J. P. Μigne, Patrologia Graeca, ό. π. τόμος 35, σελ. 861.